Safran (Crocus sativus), sonbaharda çiçek açan, 20-30 cm boyunda, soğanlı bir kültür bitkisi ve bu bitkiden elde edilen baharat. Safran baharatının keskin bir tadı ve iyodoform ya da saman benzeri bir kokusu vardır. Aynı zamanda içine konduğu yemeklere altın gibi sarı bir renk katan, krosin adı verilen bir madde de içerir.

Ağırlığına göre dünyanın en pahalı baharatı olan safranın anavatanı Güneybatı Asya’dır. Safran bitkisi daha çok İspanya, Fransa, İtalya ve İran'da yetiştirilir. Türkiye’de ise safran Safranbolu’da üretilmektedir.. Yarım kilogram safran 80.000 çiçekten, yani bir futbol sahası büyüklükteki araziden, 20 gün gece gündüz çalışılarak üretilir.  Kendi ağırlığının 100.000 katını rahatlıkla boyayabilir.Safranın toptan ve perakende satış fiyatı kilogram başına $11,000 civarındadır.

Safran kelimesi Arapça sarı renk anlamına gelen usfer kelimesinden türemiştir. Latince’ye safranum, İtalyancaya zafferano ve İspanyolcaya azafrán olarak geçmiştir. Daha sonra Fransızcaya safran ve oradan da İngilizce’ye saffron olarak aktarılmıştır.
Safran dünya mutfaklarında  oldukça yaygın olarak kullanılır. Şekerlemeler ve likörlerde de sıklıkla safran bulunur. Geleneksel tedavi yöntemi olarak çok eski bir tarihe sahip olan safranın antikarsinojenik (kanser bastırıcı), anti-mutajenik (mutasyon-önleyici), immünomodüle edici, ve antioksidan benzeri özellikleri olduğu modern tıp tarafından bulunmuştur. Safran özellikle Çin ve Hindistan’da kumaş boyası olarak ve parfümeride kullanılır.

Safran yetiştiriciliğinin tarihi 3.000 yıl öncesine kadar uzanır. Uzmanlara göre safrandan bahseden ilk döküman MÖ 7. yüzyıldan kalma Asurlular döneminde Asurbanipal tarafından toplatılan bir botanik kaynakçasıdır. Bundan sonra 4.000 yıl boyunca safranın 90 kadar hastalığın tedavisinde kullanıldığına dair dökümantasyon ortaya çıkarılmıştır.

Sonraları Yunan efsanelerinde Kilikya’ya yapılan deniz yolculuklarından bahsedilir. Maceraperestlerin oraya dünyanın en değerli safranı olduğuna inandıkları safranı bulma ümidiyle gittiği aktarılır. Başka bir efsanede Crocus ve Smilax’tan bahseder. Büyülenen Crocus ilk safran bitkisine dönüşür. Antik Akdeniz ulusları; Mısırlı parfümcüler, Gazalı doktorlar, Rodoslu kasabalılar ve Yunan hetaerae adı verilen saray kadınları parfümlerde, merhemlerde potpurilerde, maskaralarda, kutsal sunaklarda, ve tıbbi tedavilerde safran kullanmıştır. Helenistik Mısır döneminin sonlarında Kleopatra’nın , afrodizyak etkisi nedeniyle banyosunda safran kullandığı bilinir. Mısırlı sağlıkçılar her türlü gastroentestinal tedavi için safranı kullanırdı. Yahudi dilinde Süleyman’ın Şarkısı’nda da safrandan saygıyla sözedilir.
Perslilerin safranı uyuşturucu maddelerle birlikte ve afrodizyak olarak kullandığı da sanılmaktadır. Asya seferleri sırasında Büyük İskender safranı içecek ve yiyeceklerinde kullandığı gibi savaş yaralarını tedavi amacıyla banyosunda da kulanmıştır.

Örneğin Hindistan’da Budist keşişler Buddha Siddhartha Gautama'nın ölümünden sonra safran renkli giysiler giymeye başlamışlardır

14. yüzyılda safran bazlı ilaçlara olan talep çok yüksek miktarlara ulaşınca Venedik ve Ceneviz gemileri Rodos gibi güney Akdeniz’de bulunan yerlerden safran getirdiler. Soylular tarafından böyle bir gemi yükünün çalınması nedeniyle ondört hafta süren "Safran Savaşı"çıkmıştır.  

Safran Bitkisi

Latince adı Crocus sativus ve soğanlı bir kültür bitkisi olan safran bitkisi Süsengiller familyasındandır. Çiçekler açınca toplanıp kurutulan stigmalar bitkinin kullanılan kısmıdır.
Safran en pahalı baharat olma özelliği ile de tanınır. İspanya, Fransa, İtalya, İran, Hindistan, Fas, Yunanistan’da safran ekimi yapılmaktadır.
İspanya ve iran en önemli safran üretici ülkelerdir ve dünya üretiminin büyük birçoğunluğunu bu iki ülke gerçekleştirmektedir.
Ülkemizde safran üretimi sadece safranboluda az miktarda yapılmasına rağmen kurutma metodunda balmumu kullanımı kaliteyi düşürmektedir.
Safranın içinde safranal, pikrokrosin, krosin adlı maddeler bulunmaktadır. Safranın yaklaşık 80 kadar türü vardır. Baharat ilaç ve boya bitkisidir.
Kendi ağırlığının 100 bin katı sıvıyı sarıya boyar. Safran fiyat olarak oldukça pahalıdır. 1 kilo safran fiyatı 10-15 bin dolar civarındadır. Gerçek safranı bulmanın zorluğu ve de fiyatının yüksek olması bu bitkinin kullanımını etkilemektedir.
Safran nerelerde kullanılır ? İlaç, gıda, kozmetik ve boya sanayi safranın başlıca kullanım alanlarıdır.
Safran bitkisi hava geçirmeyecek kaplarda saklanmalıdır. Nem ve ışıktan korunmalıdır.
Safran Faydaları Nelerdir?
Hafızayı güçlendirir.
Depresyona karşı yararlıdır. Serotonin düzeyini etkilediği düşünülmektedir.
İştah açıcı
Kadınların adet öncesi semptomlarını hafifletebilir.
Hayvanlar üzerinde yapılan deneyde safranın cinsel gücü artırma özelliği görülmüştür.
Safran Kullanımı
Günlük kullanım 0.5 - 1 gr.
Toz ya da tel halinde satılır.
Ülkemizde safran yerine aspir denilen (yalancı safran) bitki satılmaktadır. Ancak aspirin aroması ve kokusu zayıf olduğu için gerçek safrandan ayırtedilebilir.
Toz halde satılan safranın sahte olma ihtimali fazladır.
Yine başka bir hile ağırlığını artırmak için bal ve yağ emdirilmesidir.
Amerikada safran satışı açıkta degil market yöneticisinin kasasında muhafaza edilerek peşin ödeme karşılığında yapılmaktadır.
Safran bitkisinin zararları ve yan etkileri
Fazla oranda kullanımı zehirleyicidir ve hayati tehlike taşır!
Böbreklere zarar verir.
Kanamaya neden olur.
Düşük yapma riski olduğundan hamile kadınlar kullanmamalıdır.
Belirli dozlar sağlık açısından tehlike yarattığından dolayı herhangi bir rahatsızlık için kişinin kendi başına kullanmaması yerinde olur.